Büyük yıldızların sonu dramatiktir: Nükleer yakıt kaynaklarını tükettiklerinde, yıldızın dış katmanları muazzam bir güçle uzaya fırlatılırken, içleri bir nötron yıldızına, hatta bir kara deliğe dönüşür. Bu patlama sırasında, yıldız bir süpernova olarak parlak bir şekilde parlar, daha sonra bir galaksideki tüm yıldızların toplamından daha parlak parlayabilir. Gökbilimciler her yıl uzak galaksilerde yüzlerce süpernova gözlemlerken, Samanyolu’muzdaki son süpernova 1604 yılında Yılancı takımyıldızında ortaya çıktı.
Göksel araştırmacılar, bu nedenle, modern cihazlarıyla gözlemlemek için kozmik kapımızın eşiğinde böyle bir olayı hevesle bekliyorlar. Ve belki de bir süpernova parlaması “yaklaşmakta” bile olabilir: Orion takımyıldızının parlak sol omuz yıldızı Betelgeuse, parlaklıkta yakın, muhteşem bir sona işaret eden tuhaf dalgalanmalar gösteriyor. Ancak bilim adamları bu sonun ne kadar yakın olduğunu tartışıyorlar.
Karamsarlar bunun 1,5 milyon yıl sürebileceğini hesaplıyor. Öte yandan iyimserler, Betelgeuse’un sadece birkaç on yıl içinde parlak bir şekilde parlamasını bekliyorlar – hesaplamalarına göre, yıldız çoktan patlamış bile olabilirdi. Çünkü Betelgeuse bizden 550 ışıkyılı uzaklıkta. Yani ışığının dünyaya ulaşması 550 yıl sürer. Gökyüzünde bir süpernova olarak parladığını görseydik, bu patlama aslında yarım bin yıl önce olurdu.
İlan | daha fazlasını okumak için kaydırın
Betelgeuse, Güneş’ten yaklaşık 760 kat daha büyüktür.
Betelgeuse, güneşimizden 19 kata kadar daha büyük kütleye sahip kırmızı bir dev yıldızdır ve bu nedenle kaderi farklıdır. Güneşimiz nükleer enerji kaynağını tükettiğinde – kısa bir genişleme döneminden sonra – milyarlarca yıl boyunca yavaş yavaş soğuyacak olan bir beyaz cüce yıldıza dönüşecek.
Temel olarak, yıldızlar parlar çünkü atom çekirdekleri içlerinde yüksek sıcaklıklarda ve yüksek basınçta kaynaşır. Bu nükleer füzyon, daha sonra ışık ve ısı olarak aldığımız çok fazla enerji yaratır. Güneşte, hidrojen helyuma dönüşür ve hidrojen tükendiğinde, helyum tekrar karbona dönüşür.
Betelgeuse gibi büyük kütleli bir yıldızın içindeki sıcaklık ve basınç, Güneş’tekinden çok daha fazladır. Ve bu nedenle – bizim güneşimizin aksine – karbon için nükleer füzyonun sonuna ulaşılmamıştır: Karbon çekirdekleri, özellikle neon ve sodyum olmak üzere daha da ağır elementler oluşturmak için birleşebilir. Bu aşamada, yıldız kırmızı dev bir yıldıza dönüşür: Betelgeuse, Güneş’ten yaklaşık 760 kat daha büyüktür. Güneş sistemimize göre, iç gezegenler Merkür, Venüs, Dünya ve Mars’ın yörüngelerinin tümü yıldızın içinde kaybolurdu.
Yıldızın dış kısmı büyük patlamayla paramparça oldu
Ancak karbon stokları sonunda sona eriyor. Güneş bu aşamada yerçekimini dengelemek için yeterli iç basınca sahipken, Betelgeuse çok fazla kütleye sahiptir: yıldızın çekirdeği kendi yerçekimi altında çökerek bir nötron yıldızı oluşturur – maddenin yoğun bir şekilde toplandığı sadece yirmi kilometre kadar büyük bir nesne. atom çekirdeğinde olduğu gibi. Bir nötron yıldızından gelen bir çay kaşığı madde, Dünya’da yaklaşık bir milyar ton ağırlığındadır.
Yoğunluk ve basınç o kadar büyüktür ki, atomların elektronları atom çekirdeğine bastırılır ve orada nötronları oluşturmak için protonlarla birleşir – tüm yıldız yalnızca yoğun bir şekilde paketlenmiş nötronlardan oluşur, bu nedenle adı. Yıldızın iç kısmının çökmesi, aynı anda, şiddetli bir patlamayla yıldızın dış kısmını paramparça eden, dışarıya doğru akan bir şok dalgasını tetikler. Pek çok şey açık olan Betelgeuse, evriminin sonunda parlak bir süpernova olarak patlayacak. Soru kalır: Zaman ne zaman?
Betelgeuse değişken bir yıldızdır. Parlaklığı, ileri yaşının bir işareti olarak düzensiz ve tahmin edilemeyecek şekilde dalgalanıyor. Bununla birlikte, Betelgeuse her zaman tüm gökyüzündeki en parlak on yıldızdan biri olarak kaldı. Ancak Ekim 2019’da Betelgeuse beklenmedik bir şekilde soluyor ve soluyordu, bu da gökbilimcilerin endişelenmesine neden oldu: Bu, patlamasının habercisi olabilir mi? Parlaklık yaklaşık yüzde 40’a düştü ve bu nedenle daha önce gözlemlenenden daha düşüktü. Betelgeuse, en parlak yirmi yıldız arasında sayılmadı bile.
Tarihsel metinler Betelgeuse hakkında daha fazla bilgi vermeli
Ama sonunda parlaklık tekrar arttı ve Nisan 2020’de tekrar normal değerlere ulaştı. “Hubble” uzay teleskobu ile yapılan gözlemler sonunda Betelgeuse’nin muhteşem “büyük karartması” için bir açıklama sağladı: Görünüşe göre yıldız, soğumanın bir sonucu olarak içinde büyük miktarda tozun oluştuğu devasa bir malzeme bulutunu uzaya fırlatmıştı – ve bu toz, Dünya’dan görüldüğü gibi, yıldız ışığının çoğunu koruyordu. Bu her şeyi netleştirdi, Betelgeuse’de bir patlama yakın görünmüyordu.
Uzmanlara göre, yine de on ila yüz bin yıl sürebilir. Bir yıl önce, Jena Üniversitesi’nden Ralph Neuhäuser başkanlığındaki bir araştırma ekibi, belki daha da uzun bir süre önce iddia etmişti. Araştırmacılar, Betelgeuse hakkında daha fazla bilgi edinmek için alışılmadık bir yol izlediler: Yıldızı her zamankinden daha iyi teleskoplarla gözlemlemediler, ancak Betelgeuse’den söz edilen tarihi metinleri incelediler. Neuhäuser ve meslektaşlarının peşine düştüğü soru şuydu: Betelgeuse her zaman bugünkü gibi göze çarpan bir kırmızı yıldız mıydı?
Yıldız 2000 yılda rengini önemli ölçüde değiştirdi
Cevap hayır. MÖ 100 yılı civarında, Çinli saray astronomu Sima Qian, Betelgeuse’u sarı olarak tanımlar. Ve Romalı bilgin Hyginus yüz yıl sonra Betelgeuse’un Satürn gezegeni gibi sarı-turuncu olduğunu yazdı. Neuhäuser, “Danimarkalı astronom Tycho Brahe’nin bir ifadesinden, Betelgeuse’un 16. yüzyılda Aldebaran yıldızını kırmızılıkta geride bıraktığı sonucuna varılabilir,” diyor Neuhäuser – bugün Betelgeuse, Akrep takımyıldızındaki en parlak yıldız olan Antares kadar kırmızı.
Buna göre Betelgeuse, son 2000 yılda rengini önemli ölçüde değiştirdi – araştırmacılar için bu, yalnızca bu dönemde bir kırmızı dev haline geldiğinin bir işareti. Bu, onu nükleer füzyonun sonundan daha önce düşünülenden çok daha uzaklaştırırdı. Neuhäuser’e göre, ancak 1,5 milyon yıl sonra bir süpernova olarak patlayacak.
Japonya ve İsviçre’den bir araştırma ekibi yakın zamanda tamamen farklı bir sonuca vardı. Tohoku Üniversitesi’nden Hideyuki Saio ve meslektaşları, Royal Astronomical Society’nin prestijli Monthly Notices dergisine sundukları çalışmalarının ön baskısında, “Betelgeuse karbon yakmanın son aşamasında,” diye yazıyor. Bu nedenle yıldız, Samanyolu’ndaki bir sonraki süpernova için iyi bir aday ve sadece birkaç on yıl içinde parlayabilir.
Parlak aydınlatma, sıradan insanlar için bile muhteşem olurdu
Ekip, Betelgeuse’nin teleskopla ölçülen titreşimlerini, sıcaklığını ve parlaklığını yıldız evriminin teorik modelleriyle karşılaştırdı. Araştırmacılar, Güneş’in on bir katı kütleye sahip bir yıldız için en iyi anlaşmayı sağladılar ve bu yıldızda karbon zaten neredeyse tükenmiş durumda. “Ve çekirdekteki karbon tükendiğinde,” diyor araştırmacılar, “çöküş ve sonuçta ortaya çıkan süpernova patlaması birkaç on yıl içinde beklenebilir.”
Bu nedenle, değişiklikleri hızlı bir şekilde tespit etmek için Betelgeuse’a göz kulak olmaya değer. Bir süpernova olarak patlaması, uzman olmayanlar için bile muhteşem olurdu: yıldız o zaman dolunay kadar parlak olabilir ve gündüz gökyüzünde bile net bir şekilde görülebilir. (dpa/fwt)
Göksel araştırmacılar, bu nedenle, modern cihazlarıyla gözlemlemek için kozmik kapımızın eşiğinde böyle bir olayı hevesle bekliyorlar. Ve belki de bir süpernova parlaması “yaklaşmakta” bile olabilir: Orion takımyıldızının parlak sol omuz yıldızı Betelgeuse, parlaklıkta yakın, muhteşem bir sona işaret eden tuhaf dalgalanmalar gösteriyor. Ancak bilim adamları bu sonun ne kadar yakın olduğunu tartışıyorlar.
Karamsarlar bunun 1,5 milyon yıl sürebileceğini hesaplıyor. Öte yandan iyimserler, Betelgeuse’un sadece birkaç on yıl içinde parlak bir şekilde parlamasını bekliyorlar – hesaplamalarına göre, yıldız çoktan patlamış bile olabilirdi. Çünkü Betelgeuse bizden 550 ışıkyılı uzaklıkta. Yani ışığının dünyaya ulaşması 550 yıl sürer. Gökyüzünde bir süpernova olarak parladığını görseydik, bu patlama aslında yarım bin yıl önce olurdu.
İlan | daha fazlasını okumak için kaydırın
Betelgeuse, Güneş’ten yaklaşık 760 kat daha büyüktür.
Betelgeuse, güneşimizden 19 kata kadar daha büyük kütleye sahip kırmızı bir dev yıldızdır ve bu nedenle kaderi farklıdır. Güneşimiz nükleer enerji kaynağını tükettiğinde – kısa bir genişleme döneminden sonra – milyarlarca yıl boyunca yavaş yavaş soğuyacak olan bir beyaz cüce yıldıza dönüşecek.
Temel olarak, yıldızlar parlar çünkü atom çekirdekleri içlerinde yüksek sıcaklıklarda ve yüksek basınçta kaynaşır. Bu nükleer füzyon, daha sonra ışık ve ısı olarak aldığımız çok fazla enerji yaratır. Güneşte, hidrojen helyuma dönüşür ve hidrojen tükendiğinde, helyum tekrar karbona dönüşür.
Betelgeuse gibi büyük kütleli bir yıldızın içindeki sıcaklık ve basınç, Güneş’tekinden çok daha fazladır. Ve bu nedenle – bizim güneşimizin aksine – karbon için nükleer füzyonun sonuna ulaşılmamıştır: Karbon çekirdekleri, özellikle neon ve sodyum olmak üzere daha da ağır elementler oluşturmak için birleşebilir. Bu aşamada, yıldız kırmızı dev bir yıldıza dönüşür: Betelgeuse, Güneş’ten yaklaşık 760 kat daha büyüktür. Güneş sistemimize göre, iç gezegenler Merkür, Venüs, Dünya ve Mars’ın yörüngelerinin tümü yıldızın içinde kaybolurdu.
Yıldızın dış kısmı büyük patlamayla paramparça oldu
Ancak karbon stokları sonunda sona eriyor. Güneş bu aşamada yerçekimini dengelemek için yeterli iç basınca sahipken, Betelgeuse çok fazla kütleye sahiptir: yıldızın çekirdeği kendi yerçekimi altında çökerek bir nötron yıldızı oluşturur – maddenin yoğun bir şekilde toplandığı sadece yirmi kilometre kadar büyük bir nesne. atom çekirdeğinde olduğu gibi. Bir nötron yıldızından gelen bir çay kaşığı madde, Dünya’da yaklaşık bir milyar ton ağırlığındadır.
Yoğunluk ve basınç o kadar büyüktür ki, atomların elektronları atom çekirdeğine bastırılır ve orada nötronları oluşturmak için protonlarla birleşir – tüm yıldız yalnızca yoğun bir şekilde paketlenmiş nötronlardan oluşur, bu nedenle adı. Yıldızın iç kısmının çökmesi, aynı anda, şiddetli bir patlamayla yıldızın dış kısmını paramparça eden, dışarıya doğru akan bir şok dalgasını tetikler. Pek çok şey açık olan Betelgeuse, evriminin sonunda parlak bir süpernova olarak patlayacak. Soru kalır: Zaman ne zaman?
Betelgeuse değişken bir yıldızdır. Parlaklığı, ileri yaşının bir işareti olarak düzensiz ve tahmin edilemeyecek şekilde dalgalanıyor. Bununla birlikte, Betelgeuse her zaman tüm gökyüzündeki en parlak on yıldızdan biri olarak kaldı. Ancak Ekim 2019’da Betelgeuse beklenmedik bir şekilde soluyor ve soluyordu, bu da gökbilimcilerin endişelenmesine neden oldu: Bu, patlamasının habercisi olabilir mi? Parlaklık yaklaşık yüzde 40’a düştü ve bu nedenle daha önce gözlemlenenden daha düşüktü. Betelgeuse, en parlak yirmi yıldız arasında sayılmadı bile.
Tarihsel metinler Betelgeuse hakkında daha fazla bilgi vermeli
Ama sonunda parlaklık tekrar arttı ve Nisan 2020’de tekrar normal değerlere ulaştı. “Hubble” uzay teleskobu ile yapılan gözlemler sonunda Betelgeuse’nin muhteşem “büyük karartması” için bir açıklama sağladı: Görünüşe göre yıldız, soğumanın bir sonucu olarak içinde büyük miktarda tozun oluştuğu devasa bir malzeme bulutunu uzaya fırlatmıştı – ve bu toz, Dünya’dan görüldüğü gibi, yıldız ışığının çoğunu koruyordu. Bu her şeyi netleştirdi, Betelgeuse’de bir patlama yakın görünmüyordu.
Uzmanlara göre, yine de on ila yüz bin yıl sürebilir. Bir yıl önce, Jena Üniversitesi’nden Ralph Neuhäuser başkanlığındaki bir araştırma ekibi, belki daha da uzun bir süre önce iddia etmişti. Araştırmacılar, Betelgeuse hakkında daha fazla bilgi edinmek için alışılmadık bir yol izlediler: Yıldızı her zamankinden daha iyi teleskoplarla gözlemlemediler, ancak Betelgeuse’den söz edilen tarihi metinleri incelediler. Neuhäuser ve meslektaşlarının peşine düştüğü soru şuydu: Betelgeuse her zaman bugünkü gibi göze çarpan bir kırmızı yıldız mıydı?
Yıldız 2000 yılda rengini önemli ölçüde değiştirdi
Cevap hayır. MÖ 100 yılı civarında, Çinli saray astronomu Sima Qian, Betelgeuse’u sarı olarak tanımlar. Ve Romalı bilgin Hyginus yüz yıl sonra Betelgeuse’un Satürn gezegeni gibi sarı-turuncu olduğunu yazdı. Neuhäuser, “Danimarkalı astronom Tycho Brahe’nin bir ifadesinden, Betelgeuse’un 16. yüzyılda Aldebaran yıldızını kırmızılıkta geride bıraktığı sonucuna varılabilir,” diyor Neuhäuser – bugün Betelgeuse, Akrep takımyıldızındaki en parlak yıldız olan Antares kadar kırmızı.
Buna göre Betelgeuse, son 2000 yılda rengini önemli ölçüde değiştirdi – araştırmacılar için bu, yalnızca bu dönemde bir kırmızı dev haline geldiğinin bir işareti. Bu, onu nükleer füzyonun sonundan daha önce düşünülenden çok daha uzaklaştırırdı. Neuhäuser’e göre, ancak 1,5 milyon yıl sonra bir süpernova olarak patlayacak.
Japonya ve İsviçre’den bir araştırma ekibi yakın zamanda tamamen farklı bir sonuca vardı. Tohoku Üniversitesi’nden Hideyuki Saio ve meslektaşları, Royal Astronomical Society’nin prestijli Monthly Notices dergisine sundukları çalışmalarının ön baskısında, “Betelgeuse karbon yakmanın son aşamasında,” diye yazıyor. Bu nedenle yıldız, Samanyolu’ndaki bir sonraki süpernova için iyi bir aday ve sadece birkaç on yıl içinde parlayabilir.
Parlak aydınlatma, sıradan insanlar için bile muhteşem olurdu
Ekip, Betelgeuse’nin teleskopla ölçülen titreşimlerini, sıcaklığını ve parlaklığını yıldız evriminin teorik modelleriyle karşılaştırdı. Araştırmacılar, Güneş’in on bir katı kütleye sahip bir yıldız için en iyi anlaşmayı sağladılar ve bu yıldızda karbon zaten neredeyse tükenmiş durumda. “Ve çekirdekteki karbon tükendiğinde,” diyor araştırmacılar, “çöküş ve sonuçta ortaya çıkan süpernova patlaması birkaç on yıl içinde beklenebilir.”
Bu nedenle, değişiklikleri hızlı bir şekilde tespit etmek için Betelgeuse’a göz kulak olmaya değer. Bir süpernova olarak patlaması, uzman olmayanlar için bile muhteşem olurdu: yıldız o zaman dolunay kadar parlak olabilir ve gündüz gökyüzünde bile net bir şekilde görülebilir. (dpa/fwt)